İsrail İran Saldırısı Sonrası 5 Kritik Senaryo: ABD, Çin ve Rusya Nereye Konumlanıyor?

Ortadoğu’da Yeni Bir Döneme Girilirken

13 Haziran 2025 tarihinde gerçekleşen ve “Operation Rising Lion” olarak adlandırılan İsrail hava saldırısı, sadece Tahran”a değil, dünyanın dört bir yanında yankı buldu. Nükleer altyapıya ve Üst Düzey Devrim Muhafızları yetkililerine yönelik bu operasyon, hem İran’ın misilleme kapasitesini hem de büyük güçlerin (ABD, Rusya, Çin) stratejik reflekslerini test ediyor. Uzmanlara göre bu gerilim, beş temel senaryoyu gündeme getiriyor.

Senaryo 1: Sınırlı Misilleme ve Diplomasinin Yeniden Devreye Girmesi

Bu senaryo, İran'ın sembolik bir yanıt vererek çatışmayı kontrol altında tutmaya çalıştığı bir yapıyı temsil ediyor.

• İran’ın Misilleme Kapasitesi: Sınırlı sayıda drone ve balistik füze ile İsrail hava savunmasını test eden bir tepki.

• ABD Ortadoğu Politikaları: ABD bu senaryoda sadece savunma destekli istihbarat paylaşımıyla yetinir. Doğrudan savaşa dahil olmaz.

• Diplomatik Geri Dönüş: Umman veya Katar gibi ülkeler aracılığıyla taraflar, nükleer müzakerelere yeniden döner.

Bu senaryo piyasalarda dalgalanma yaratabilir ama krizi sürekli hale getirmez.

Senaryo 2: Vekil Gruplarla Çok Katmanlı Misilleme

İran, Suriye, Irak, Yemen ve Lübnan'daki Şii milisleri aracılığıyla dolaylı bir karşılık stratejisi uygular.

• Ortadoğu Jeopolitik Gerilim: Hizbullah ve Haşdi Şaabi gibi gruplar, İsrail sınırlarına ve ABD üslerine sınırlı saldırılar düzenler.

• ABD’nin Pozisyonu: Şu ana kadar izlediği sınırlı destek stratejisini terk edip aktif hava savunma sistemleriyle katılabilir.

• Rusya-İran Yakınlaşması: Rusya, bu misillemeyi Şam hattından destekleyebilir.

Bu senaryo, yüksek yoğunluklu ama sınırlı zamanlı bir çatışmayla sınırlı kalabilir.

Senaryo 3: ABD’nin Doğrudan Askerî Müdahalesi

İran’ın ABD üslerine (Kuveyt, Bahreyn, Katar) yönelik yüksek hasarlı bir misillemesi bu senaryonun tetikleyicisidir.

• Operation Rising Lion Etkisi: ABD, İsrail’le tam uyumlu şekilde hava ve kara operasyonlarını destekler.

• Büyük Topyekün Savaş Tehlikesi: Bu senaryo, ABD’nin Irak savaşından beri ilk kez bölgede aktif çatışma tarafı olmasını beraberinde getirir.

• Petrol ve Enerji Piyasası: Brent petrolü 120 $/varil seviyesine taşıyacak büyük bir sarsıntı.

ABD Kongresi bu durumda iç siyasal baskıya da maruz kalabilir.

Senaryo 4: Çok Kutuplu Dünya Senaryosu ve Askerî Dengede Çözülme

ABD, Çin ve Rusya bu krizde net kutuplar oluşturur ve her biri ayrı şekilde pozisyon alır.

• Çin’in Diplomatik Stratejisi: Pekin, bölgeye askeri değil, ekonomik ve diplomatik güç projeksiyonu ile etki eder.

• Rusya-İran İlişkisi: Moskova, Tahran'a hava savunma sistemleri veya istihbarat vererek teknik destek sağlar.

• Nükleer Kriz Senaryosu: Bu denklemde, İran daha fazla uranyum zenginleştirerek silah eğilimi gösterir.

BM, bu durumda daha etkisiz hale gelir; çok kutuplu yeni bir Ortadoğu denklemine girilir.

Senaryo 5: Savaşsız Uzun Süreli Blokaj ve Ekonomik Sıkışma

Bu senaryo, fiziki savaş yerine, uzun süreli türev ekonomik sıkışmalar, siber sabotajlar ve diplomatik baskılar üzerine kurulu.

• ABD Ortadoğu Politikaları: Yaptırımlarla İran’ın finansal sistemini kuşatma hedeflenir.

• İran’ın Tepkisi: Dronlarla tankerlere sınırlı saldırılar, siber operasyonlar ve enerji rotası tehdidi.

• Çin ve Rusya’nın Tutumu: İran’a tıbbi, teknoloji ve enerji alanında destek vererek Batı ambargosuna alternatif sistemler geliştirirler.

Bu senaryo, görünürde sessiz ama içerikte süyüleyen bir çatışma yaratır.

Köprüdeki Bekçi

Bu beş senaryo, İran ve İsrail arasındaki sürtüşmenin çok boyutlu etkilerini ve ABD, Çin, Rusya gibi aktörlerin Ortadoğu stratejilerini çıplak gözle ortaya koyuyor. Hangi senaryonun gerçekleşeceği, İran’ın vereceği yanıtın tipi kadar, ABD’nin pozisyon almasına ve Çin–Rusya cephesinin bu çatışmaya ne düzeyde dahil olacağına da bağlı olacak.

2025 yazı, sadece bölgesel değil, küresel jeopolitik dengenin geleceği açısından da belirleyici bir eşik olabilir.

1. Kavşak: İran’ın Misilleme Kapasitesi

1.1 Radyif Roket ve Füze Gücü

ABD istihbaratına göre, İran’ın elindeki balistik füze sayısı yaklaşık 2.000 adet civarında ve bazıları 2.000 pound (yaklaşık 907 kg) savaş başlığı taşıyabiliyor. Son raporlara göre İran, daha da güçlü 4.000 pound savaş başlıklı bir füze üzerinde çalışıyor . Üst düzey ABD görevlileri, bu füzelerin İsrail hava savunmasını zorlayabileceği uyarısını yaparak, “bu kapasite İsrail için nükleer kapasite kadar varoluşsal tehdit” diyor .

1.2 İnsansız Hava Sistemleri (Drone’lar) & Asimetrik Kabiliyetler

İran, füzelerine ek olarak dronlarda da büyük ilerleme kaydetti. Hem uzun menzilli taarruz (Su-35 benzeri) hem de kamikaze türü kamufle saldırı dronları geliştirmekte. Bu sistemler, özellikle denizcilik, enerji altyapısı ve ABD üslerine yönelik saldırılar için tasarlandı .

1.3 A2/AD Stratejisi: Hürmüz Boğazı ve Bölgesel Engelleme

İran, Hürmüz Boğazı çevresinde kara-hava-askeri mayınlar ve hızlı savaş botlarıyla “A2/AD” (anti-access/area denial – erişim-direnç) stratejisi kurduğuna dair işaretler veriyor. Bu sistemler, ABD ve müttefikleri için bölgeye erişimi zorlaştıracak tarzda dengeleniyor. Bu strateji, savaşın sadece balistik atışlarla değil, tıkayıcı bir blokaj, korsanlık, liman ambargosu gibi ek etki odaklı bir çerçevede olabileceğini gösteriyor.

1.4 Yedek Vekil Yapılar ve Bölgesel Koordinasyon

İran’ın Suriye, Lübnan, Irak ve Yemen’deki Şii vekil ağları—Hizbullah, Haşhed el-Şabi, Hüsi grupları—sadık askeri kuvvetler olarak misilleme odaklı hazırlanıyor. Birçok analist, bu grupların hem İsrail hem de ABD üslerine yönelik saldırılarda birinci derece fiili aktör haline geleceğini belirtiyor .

1.5 Kimyasal, Elektronik ve Siber Karşılık Olasılıkları

Bazı uzmanlara göre, İran hem siber hem de elektronik harp alanında da kıymetli kapasiteye sahip; ABD bankaları, altyapıları ya da askeri sistemlere yönelik siber operasyonlarla misilleme yapabilir. Hatta bazı raporlarda, kimyasal saldırı ya da kritik altyapıya yönelik hassas sabotajlar da masada konuşuluyor, ancak bunların doğrudan doğrusu henüz teyit edilemedi .

2. Kavşak: ABD’nin Stratejik Pozisyon Alması

2.1 Resmî Mesafe ve “Savunma Destekçisi” Konum

ABD dışişleri, saldırılara katılmadıklarını net biçimde vurguladı. Dışişleri Bakanı Rubio: “Biz bu operasyonda yer almadık, en öncelikli görevimiz Amerikan personelinin korunmasıdır” dedi . Bu, ABD’nin hem diplomatik hem askeri sınırlarını açıkça tanımlayan pasif-rekabetçi bir pozisyonu işaret ediyor.

2.2 Personel Çekilmesi ve Tehdit Algısı

Trump yönetimi, Ortadoğu’daki bazı elçiliklerindeki (Irak, Bahreyn, Kuveyt) personeli çekti. Savunma Bakanlığı da aileleri ve gayri asli çalışanları bölgeden tahliye etmeye yöneldi . Bu adımlar, İran’ın misilleme kapasitesi üzerindeki güvenlik kaygısının altını çiziyor.

2.3 Kongre’de Politik Bölünme

Senatör Chris Murphy “bu tırmanma felaketle sonuçlanabilir” uyarısı yaparken, Lindsey Graham “İran ABD’ye saldırırsa yanıt vermeli” diyerek daha sert bir tavır sergiliyor . Bu belirsizlik, ABD politika yapıcılarının pozisyonunun kararsız bir çizgide olduğunu ortaya koyuyor.

2.4 İttifak Yönetimi ve Diplomatik Koordinasyon

ABD, Suudi Arabistan, Umman, Körfez İşbirliği Konseyi (KİK) ve Avrupa ülkeleriyle istikrarlı bir diplomatik koordinasyon sürdürmeye çalışıyor. Oman’da yürütülen nükleer görüşmelerin devamı hâlen ABD’nin stratejik hedefinde. Ancak İsrail’in ani hareketi bu süreci sabote etmiş durumda .

2.5 Ekonomik ve Enerji Güvenliği Boyutu

Brent petrol fiyatlarında %10–13 civarında artış ve altın-talep yükselişi, ABD’yi enerji ve finans piyasalarında istikrarı korumaya zorluyor . Bu durum da ABD’nin sadece askeri değil, ekonomik tekniklerle de denge kurmaya çalıştığını gösteriyor.

2.6 ABD’nin Belli Seviyelerde Müdahale Opsiyonları

CSIS uzmanlarına göre ABD’nin dört olası müdahale seviyesi var :

Seviye	Tanım
1	Maksimum mesafe: Hiçbir askeri desteğe katılmama
2	Görünürde destek: İstihbarat, erken uyarı, sınırlı hava savunma desteği
3	Aktif müdahale: Patriot bataryaları, güvenlik koruma için operasyon
4	Doğrudan katılım: ABD güçleriyle kapsamlı misilleme/saldırı

Trump yönetimi şimdilik seviye 1 ve 2 arasında kalıyor; ancak söylemsel olarak yıpranma var. İlerleyen haftalarda analistler, ABD’nin seviye 3’e geçme ihtimalini görüyor, özellikle İran güçlü bir karşı saldırı başlatırsa.

3. Bu İki Kavşağın Çatışma Diyagramı

3.1 Denge Cephanesi

• Eğer İran, balistik veya drone saldırı kapasitesini İsrail veya ABD üslerine karşı kullanırsa, ABD savunma desteğini artırabilir (seviye 2-3), bu da İsrail cephesindeki saldırıları dengeleyebilir ama bölgesel tırmanmayı hızlandırabilir.

• ABD hareketsiz kalırsa, İran sembolik veya yetersiz bir saldırı yaparak geri çekilim sağlayabilir, taraflar daha diplomatik alanda yeniden pozisyon alabilir. Bu "kritik denge" senaryosunu destekliyor.

3.2 Geniş Ölçekli Tırmanma Riski

• İran’ın A2/AD stratejisi, Hürmüz Boğazı kapatma, tanker vurma gibi eylemleri ABD ya da Ali İzzet gibi taraftarlarını doğrudan hedefe koyarsa, ABD’nin aktif askeri yanıtıyla geniş çaplı operasyon riski doğar.

• ABD’nin zorlanması, hem İsrail’in desteklenmesi hem de buradaki üslerin korunması yönünde müdahele kararına yol açabilir. Bu durumda kritik eşik seviye 3’ü aşarak 4’e geçebilir.

3.3 Diplomatik Kaçış Senaryosu

• ABD, diplomasi yöntemlerini yeniden tahkim ederse (nükleer müzakerelere baskı, Tahran-New York hattında uzlaşı) İran misillemesini geciktirebilir ya da caydırabilir.

• Ortadoğu’daki İran vekil yapısına yönelik de örtülü diplomatik tehditler, saldırıdan ziyade pazarlık stratejisi olarak kullanılabilir.

4. Önemli Dönüm Noktaları ve İzlenecek Politikalar

1. 24–48 Saat Kan Tazelemesi: İran’ın ilk misilleme tarzına göre ABD’nin harekete geçme kararı şekillenecek (Savunma desteği mi, aktif operasyon mu?).

2. 11–15 Haziran Arası Oman Görüşmeleri: ABD, İran nükleer diyalogunda net pozisyon takınmalı; diplomatik boşluğa operasyon aralığı bırakılmamalı.

3. Kongre Kararları: Kongre, personel tahliyi, basınç artırımı ya da destek paketleri sağlayarak gerçek pozisyonu netleştirecek.

4. Petrol ve Piyasa Tepkileri: Enerji krizi senaryosu hızlanırsa, ABD’nin stratejik rezerv müdahaleleri gerekebilir.

5. ABD–İsrail Koordinasyonu: Washington’ın İsrail’e doğrudan destek mi vereceği, yoksa diplomasi köprüsü göreviyle durumu dengeleyeceği kritik faktör.

Uzmanlardan Stratejik Değerlendirmeler

Atlantic Council Uzman Yorumu

Atlantic Council uzmanları, "Operation Rising Lion"un sadece askeri değil aynı zamanda diplomatik amaçlar içerdiğini vurguluyor (atlanticcouncil.org). Öne çıkan görüşler:

• Richard LeBaron (Atlantic Council): "ABD, istenmeyen bir savaşa sürükleniyor."

• Emily Milliken: İran’ın saldırıyı ABD üslerine yönlendirmesi halinde Washington’ın dolaylı müdahalesinin muhtemel olduğunu belirtiyor (atlanticcouncil.org).

• Rachel Whitlark: İsrail’in nükleer programı geriletme amacına ulaştığını savunuyor; ancak "Uzun menzilli hava savunma sistemleri ile tehlike büyüyor" uyarısını yapıyor (atlanticcouncil.org).

Bu analizler, eylemin hükümet seviyesinde planlanmış diplomatik nüansları olduğunu, geniş çaplı tırmanmayı önlemek adına ABD dengelemesinin stratejik bir alan oluşturduğunu ortaya koyuyor. Aynı zamanda, diplomatik çözüm arayışının iç içe olduğu bir askeri operasyon sinyalleri veriyor.

The Guardian’dan Analist Görüşü

The Guardian’da yayımlanan analizde, "benzer tehditlerin İsrail tarafından sıkça dile getirildiği ancak ABD desteği olmadan saldırıya geçilmesinin nadir olduğu" vurgulanıyor . Analistler:

• İsrail’in ağır müteharrik mühimmat kapasitesi için ABD’ye ihtiyaç duyduğunu,

• Unilateral bir saldırının İran’ın nükleer hızlanmasına yol açabileceğini,

• ABD’nin de bu süreçte ekonomik çıkarlarını ve altyapısını korumak zorunda olduğunu belirtiyor (theguardian.com).

Bu çerçevede üçüncü taraf destek olmadan operasyonun sınırları içindeki amacı, İran nükleer tesislerini hedefleyerek dar kapsamlı etkiler sağlamak şeklinde görülüyor.

Bloomberg ve Reuters: Piyasa Odaklı Analizler

Bloomberg analistleri, piyasalardaki asıl kritik faktörün “Ne kadar tırmanış yaşanacağı” olduğunu belirtiyor . Risk algısına bağlı olarak altın, tahvil ve döviz trendlerinin şekilleneceğini vurguluyorlar.

Reuters ayrıca Çin saatiyle Asya borsalarında küresel risk algısının hızla değişime uğradığını ve “İran’ın karşılık verme zamanının değil, ne şekilde vereceğinin” kritik önemde olduğunu belirtiyor . Bu da küresel piyasaların kısa vadede dalgalanmaya, orta vadede ise toparlanmaya açık olduğunu gösteriyor.

🌐 Kaynaklar

• AP: Saldırı detayları, hedefler ve operasyon büyüklüğü

• Reuters: ABD ve İngiltere tepkileri, diplomasi mesajları

• Guardian: Uzman analizleri, finansal etkiler

• Axios & Foreign Affairs: Gelecek senaryoları ve stratejik çerçeveler

• ABD istihbarat ve Witkoff açıklamaları (en.wikipedia.org, m.economictimes.com)

• Rubio’nın net “ABD katılmadı” mesajı

• Kongre tepkileri: Murphy, Graham mesajları

• A2/AD stratejisi ve Hürmüz savunması bilgisi

• ABD müdahale seviyeleri analizi